Czym jest osobowość?
Psychologia osobowości jako nauka empiryczna powstała już w latach 30 ubiegłego wieku. Od tamtego czasu powstało wiele definicji osobowości. Osobowość potocznie nazywamy charakterem. Odnosi się ona do wewnętrznie trwałych i spójnych cech utrzymujących się całe życie, przez które jednostki zachowują się w określony sposób. To właśnie nasza osobowość czyni nas unikatowymi. Znając charakter danej osoby jesteśmy w stanie przewidzieć jej zachowanie w danej sytuacji.
Osobowość to jedno z kluczowych pojęć psychologii. Powstające od czasów Zygmunta Freuda systemy wyjaśniające funkcjonowanie umysłu i nasze zachowania określamy teoriami osobowości. Poniżej przedstawiamy 4 z nich.
Psychoanalityczna teoria osobowości
Psychoanalityczna teoria osobowości została zapoczątkowana przez Zygmunta Freuda. Według niego osobowość stworzona jest z trzech struktur:
- ID – najbardziej prymitywna struktura której celem jest zaspokojenie podstawowych potrzeb; jest to struktura nieświadoma
- EGO – jego celem jest zapewnienie bezpieczeństwa i ocenienia sytuacji pod kątem realnych działań
- SUPEREGO – jego celem jest hamowanie impulsów ID; zachowanie się zgodne z zasadami moralnymi, dążenie do perfekcji; znaczna jego część jest nieświadoma.
Psychoanaliza miała pomagać pacjentom rozwiązywać własne wewnętrzne konflikty przez analizę nieświadomych myśli i uczuć. Freud kładł także nacisk wpływ doświadczeń z dzieciństwa na osobowość.
Teoria Eysencka
Teoria osobowości Hansa Eysencka opracowana w latach 50 i 60 XX w. jest jedną z czynnikowych teorii osobowości. Według tej teorii na osobowość składają się trzy czynniki:
- neurotyczność (tendencja do doświadczania negatywnych emocji np. lęku);
- ekstrawersja (tendencja do bycia towarzyskim, poszukiwania stymulacji zewnętrznych);
- psychotyzm (cechy związane z nietypowym myśleniem np. impulsywność, kreatywność).
Według Eysencka każdy z nas może odnaleźć cechy swojej osobowości w tych wymiarach. Jednak teoria ta była krytykowana za swoją prostotę.
Wielka Piątka
Choć wielu badaczy posługuje się nadal teorią Eysencka to zdecydowanie większą popularnością cieszy się model 5-czynnikowy stworzony przez Paula T. Costa i Roberta McCrae zwany Wielką Piątką (Big Five). Do trzech czynników wymienianych przez Eysencka dołożyli oni otwartość i sumienność.
- Ekstrawersja – osoby ekstrawertyczne są towarzyskie, serdeczne i rozmowne. Wykazują optymizm, są aktywne i pogodne. Osoby o małym natężeniu ekstrawertyzmu są nieśmiałe, w kontaktach społecznych nie są tak dominujące oraz preferują przebywanie w samotności.
- Neurotyczność – osoby o dużym nasileniu neurotyczności silniej odczuwają lęk, łatwo zniechęcają się i załamują w trudnych sytuacjach. Mogą mieć niskie poczucie własnej wartości i mogą częściej nie radzić sobie ze stresem.
- Ugodowość – osoby o dużej ugodowości są skłonne do udzielania pomocy innym, skromne, uczuciowe, szczere. Natomiast osoby o małej ugodowości są egocentryczne, oschłe w kontaktach, sceptyczne.
- Otwartość – osoby o dużej otwartości na doświadczenie są kreatywne, ciekawe, niekonwencjonalne, skłonne do kwestionowania autorytetów. Osoby o małej otwartości na doświadczenia mają raczej konserwatywne poglądy, cenią tradycję, nie lubią zmian.
- Sumienność – osoby o dużej sumienności są zmotywowane do działania, obowiązkowe, skrupulatne, punktualne. Duże natężenie tej cechy wiąże się również ze skłonnością do pracoholizmu i perfekcjonizmu. Natomiast osoby o małej sumienności są raczej mało skrupulatne, spontaniczne, mają małą motywację do działania oraz nie mają sprecyzowanych celów.
MBTI
MBTI (Myers-Briggs Type Indicator) to koncepcja opracowana przez I. Myers i S. Briggs, bazująca na opartym przez nie narzędziu diagnostycznym. Opiera się ona na teorii typów osobowości C. Junga. Jung wyróżnił osiem podstawowych typów:
- Ekstrawertywny (E) vs Introwertywny (I)
- Zmysłowy (S) vs Intuicyjny (N)
- Myślenie (T) vs Odczuwanie (F)
- Racjonalizm (J) vs Percepcjonizm (P).
MBTI łącząc te typy tworzy 16 możliwych kombinacji, które stanowią oddzielne typy osobowości. Ze względu na darmowy dostęp jest to test popularny wśród internautów jednak w środowisku naukowym spotyka się z krytyką. Odnosi się ona głównie do braku naukowych dowodów na jej słuszność oraz zbyt niskiej rzetelności. Zdarza się, że w krótkim odstępie czasu możemy otrzymać różne wyniki. Mimo wielu wad i krytyki, test ma też zalety. Dzięki niemu możemy zwiększyć swoją samoświadomość, poznać swoje mocne i słabe strony, a liderzy mogą go wykorzystać jako pomoc w zarządzaniu zespołami.
